Home Index Search Links About Us
  News   Archives   Companies   Tips  

Hastanelerde Linux

Yazar: Manuel Soriano

Çeviri: Emre Demiralp


Ben Kimim

Linux'un Keşfi

Linux'un Değerlendirilmesi

St. John

Bir İstemcide

Bir Sunucuda

Sonuç

Ben Kimim

Kibar bir birey olarak önce kendimi tanıtacağım. Manuel Soriano ad ve soyadını taşımakta ve bir danışman olarak çalışmakta olup tutkum Linux'tur.

Sürekli olarak danışman değildim, İsviçre'deki Cenevre Politeknik'te çalıştım, ve o yıllarda Linux, Bill Gates, Intel, ve benzerlerinin varolmadığını söylemeleyim. O günlerin bilgisayarları tüm bir katı kaplardı ve 32K anabellek sığası (evet! 32K, Kilo'nun K'si) ve 20MB kalıcı tekeri (Hard Disk) ve bir ya da iki manyetik teypi olan bir birey varsıl sayılırdı.

Böylesine bir ortamda, 200 kadarımız bilgisayar merkezine giden merdiven başında toplanır ve delikli kartlardaki programlarımızla (FORTRAN) bekleşirdik. Atmosfer kendimizden geçeceğimiz biçimdeydi. Kart okuyucuya erişmek görkemli bir andı, okuyucu kartları okur ve 5 ya da 6 dakika beklemeden sonra bilgiyazar kararını açıklardı: (neredeyse daima) SUÇLU!. O zaman yanlış deyim saptanır, düzeltilir ve kuyruğa geri dönülürdü.

Bütün bu anlattıklarım, benim 20 yaşında biri olmadığımı ve bu bayt ve bit işinde, pariteli olsun olmasın, yalnızca birkaç yıl tüketmediğimi vurgulamak içindi.

Linux'un Keşfi

Benim meslek yaşamımda iki büyük olay olmuştu. Bir Z80 türü UNIX (3.0)'lı, ama ATT'den UNIX'li, çok işlem yapabilen bir makine (evet, doğru okumaktasınız) ve bir de 16 yıl sonra ... Linux.

Binlerce milyonlarca kalıcı tekerle (Hard Disk), tonlarca bellekle ve Merkezi İşlem Birimine aç sayısız kullanıcıyla donatılmış dev ve güçlü makinelerden (Control Data Cyber) geliyordum. Bir gün biri geldi ve bana CROMEMCO'yu (ilk mikrom) gösterdi. Sürpriz! Makinede adı UNIX olan bir işletim sistemi vardı, o neyin nesiydi acaba?

Onu korudum. Zamanla diğer şeyler yani VMS, VM, AIX, PROTEUS, MS.DOS (ve onun devamı), UNIX ATT 4.2, ve benzerleri hakkında da bilgi edindim.

Kısıtlı boş zamanlarımda bir 386 edindim ve ona X11(R3) ve Motif(1.0)'la birlikte UNIX ATT 4.2 kurdum, ama bazı dergilerde X11'in sürüm 5'i ve Motif 1.2.4 ile 50 ABD doları tutarında bir işletim sisteminden (UNIX) sözediliyordu. SCO ve benzerleriyle çalışmış olanlar lisansların kaça mal olacağını bileceklerdir. İşletim sisteminin ve Motif'in satın alınması için 250 ABD doları yatırdım. Mal bir ay sonra elime geçti. O, 0.95 sürümlü bir Yggdrasyl'di. Ona önce kalıcı tekerimi (Hard Disk) sonra bilgisayarımı daha sonra da meslek yaşamımı verdim ( ve bundan dolayı yerinmiyorum).

Linux'un Değerlendirilmesi

"Evet, işliyor!", "Inan bana!, X11R5 ve MOTIF 1.2.4'le birlikte, kilitlenmiyor ve benim RESET tuşum kullanılmamaktan dolayı toz bağlıyor". Bu tümceler, İsviçreli bir arkadaşıma beni İspanya'dan telefonla aradığında söylediklerimdi. O, kişisel bilgisayarlar için Solaris, X11R4 ve Motif 1.1'i kullanmaktaydı ve her bir lisans ona, ne eksik ne fazla, 8000 ABD dolarına malolmaktaydı ve "daha ekonomik" birşeylerin arayışı içindeydi. Ona Linux'tan sözettim. Telefonu arkadaşlığımızdan dolayı yüzüme kapatmadı ama gerçekten de sarhoş olup olmadığımı sorar gibiydi. Yine de Linux'u satın aldı.

Bu iyi adamın (DAPSYS SA.) sağlıkbakım  bilişimine yönelik bir kuruluşu vardı. Onun uzmanlık alanı ekranlı aygıtlar için radyolojik görüntülerin depolanması ve işlenmesiydi. Linux'u birkaç gün (15) denedikten sonra uyarladı ve 2 AIX'i 1 HP800 ve 1 Ultrix'li DEC'i çöpe attı. Bugün bir "taşınabilir"i ve Linux'uyla mutlu bir adam durumunda bulunmaktadır.

Kanada'da büyük bir fırsat doğduğunda, bu kuruluş İsviçre'de birkaç kurulum gerçekleştirmişti. Hemen hemen hiçbir uyarıda bulunmaksızın, büyük bir Amerikan kuruluşundan iki satıcı geldi. Bunlar birşeyler satmak için değil ama Chicago'da RSNA'da duydukları birşeyi yerinde kontrol etmek için gelmişlerdi. RSNA radyoloji konusunda bir evrensel olaydır. İki ay sonra DAPSYS'in müdürü doktorlara ürünü göstermek üzere "taşınabilir"iyle gitti; üç ay sonra (Colomb'dan 504 yıl sonra) Iris'in kıtasına, Amerika'ya, ilk kurulumu gerçekleştirmek üzere yoldaydım. Iris, radyolojik görüntülerin saklanımı ve değerlendirimi için bir uygulama niteliği taşır.

Bu ilk kurulum, büyük bir kesimi Linux olan ürünün gürbüzlüğünü ve sorunun doğru biçimde çözülebileceğini açık olarak gösterdi.

St. John

Buraya alınması gereken ve bizi ilgilendiren kesim KURULUM'dur. Ama bundan önce sorunun özeliklerini anlatmamda yarar bulunmaktadır.

Radyoloji aygıt ve film depolama açısından genellikle ederi çok yüksek bir uzmanlık alanıdır. Film giderleri, herhangi bir radyolojik bölümün yıllık bütçesinin % 15'i ile % 20'sini kaplayabilmektedir. Bu ve başka nedenlerle, film kullanımını ortadan kaldırmak ve bunun yerine bilgisayar kullanımını devreye sokmak arzulanan bir durumdur.

Bunların da ötesinde, Iris hastayla ilgili tüm radyolojik olayların özekselleştirilmesine (merkezileştirilmesine) olanak sağlar. Her bir görüntü, içinde hastanın ad ve soyadıyla düzgüsünü (kodunu) içerir. Iris bu bilginin OCR teknikleriyle alınmasına ve hastanın (varsa) yeni görüntüleriyle birlikte saklanımına izin verir.

Iris yalnızca film giderlerini azaltmakla kalmaz aynı zamanda depolama alan gereksinimini de azaltır (Hastaneler tüm hastaların görüntülerini yıllarca saklamak zorunda kalırlar). Iris'le, görüntüler, aralarında okyanus dahi olabilen, binlerce kilometre uzaklıktaki doktorlar tarafından aynı anda paylaşılabilir ve çok hızlı olarak incelenebilirler.

Kanada'nın ingiliz kökenli kesiminde sağlıkbakımı aşamalı olarak, önce bölgesel sonra iller düzeyinde, özekselleştirme (merkezileştirme) eğilimi bulunmaktadır. Her ilin belli bir bağımsızlığı bulunmakta olup bu ilk kurulum için bizi görevlendiren ilin yedi bölgesi bulunmaktadır.

Bu bölgede altı hastane arasında 100 ve 10 Megabit'lik bir WAN ATM üzerinden bağlantı kurulacaktır. Linux'un bu iletişim ağıyla, üzerinden çalışmak dışında, yapacağı birşey bulunmamakla birlikte, bize görevlerinin önemini vurgulamak şansı vermektedir.

Tüm sistemin yönetimözeği (headquarter) St. John hastanesinde kurulmuştur. Onun iki belgeliği (arşivi) bulunmakta olup bunlardan birincisi aşağıdaki özeliklere sahip bulunmaktadır:

  • 1 Pentium Pro 200Mhz 
  • 112GB Kalıcı Teker (Hard Disk) 
  • 200GB teypler içeren bir DAT robot 
  • 1 İletişimağı kartı (10Mb) 
  • 1 İletişimağı kartı (100Mb) 
İkincisi de birincisine özdeş olmakla birlikte yalnızca St. Joseph'te 27GB'lık bir kalıcı belleği bulunmaktadır.

Tasarının ilk aşamasında iletişimağında altı hastane bulunacak ve tasarının ikinci aşamasında iki hastane daha devreye sokulacaktır. İlk aşamada aşağıdaki yapı kurulacaktır:

  • Hastanelerin kendilerinde tanılama için çift ekranlı 4 X11 istasyonu. 
  • Çeşitli hastanelerde tanısalyoklama (muayene) için 12 W95 istasyonu. 
  • Hastanelerin dışında doktorlar için 17 W95 istasyonu. 
Hastaneler sisteminin omurgasına hastalarını devlet hastanelerine göndermek isteyen tüm doktorlar ve radyolojistler bağlanacaktır.

Bir Hastanede Linux Ne Yapıyor? 

Doğru, neden Linux?.

Sağlıkbakım çevrelerinde Linux'un karşılaştırılamaz bir gücü bulunmaktadır: Onun ederi ve kullandığı donanım.

Aynı işlevsellik için, toplam eder Sun, HP, IBM veya DEC istasyonlarınınkilerin genellikle % 50'si ya da daha azıdır ve Linux işlevselliğinde diğerlerini kıskanacak hiçbir eksiklik bulunmamaktadır.

Linux'taki tutum, hastanelere daha çok sayıda istasyon ve donanım kullanma ve, Kanada'da yarı toplumsal (semi-public) olan, hizmetlerini arttırma olanağı verir. Hastaneler yöresel olup yöresel yönetimlere bağlıdırlar ama bütçeleri kısmen vergilerden karşılanmaktadır. Geri kalan kesim yerel kuruluşlardan gelen desteklerle sağlanmaktadır. Dolayısıyla, Linux, daha az gider ve daha çok gelir için, daha çok ve daha iyi hizmet anlamına gelmektedir. O aynı zamanda hastanelerin daha küçük kliniklere ve az sayıda hastaya geçebilecekleri ve yine de yarışımı (rekabet) sürdürebilecekleri anlamına gelmektedir.

Linux'un gürbüzlüğü (robustness) ilgili olarak söyleyebileceklerimin tümü 26 aydır çalışmakta olan bir sunucumun bulunduğudur.

Hiç kimse ama HİÇ KİMSE, kurulum için Linux kullandığımızdan dolayı bizi suçlamamıştır. Önemli olan çözümün kendisi olup getirilen çözüm İŞLEMEKTEDİR. Bu kavram, (tanınmış) bir işletim sisteminin çözüm olarak kurulumu ve çözümün ek yazılımlarla daha iyileştirilmesi biçimindeki eski düşünceden çok farklıdır.

Gerçekte, Linux'u çeşitli hastanelere yerleştirmekle hiçbir sorunla ya da eğlenceli salıkvermelerle karşılaştığımız söylenemez. Aksine, Linux sözcüğüne karşı bir saygı gözlediğimi söyleyebilirim. Ama, bazı nedenlerden dolayı, bu sistemin Kanada'dan çok ABD'de destek bulduğunu söyleyebilirim (Bu, Kanada'nın ABD'ne bir anlamda benzemesi nedeniyle biraz garip gözükse de durum kanımca böyledir).

O İki Sunucu Ne Yapıyor?

Radyolojik bir görüntünün genellikle 256x256x1'den 8192x4096x2'ye kadar değişebilen ve dolayısıyla büyük bellek gereksinimi doğuran bir boyutu olur. Bu görüntü 6 ay süreyle saklanır. Bundan sonra bu bilgiler farklı bir destek ortamına yani DAT'a aktarılır. Gelecekte, büyük bir olasılıkla 600GB'lık manyeto optik robotlara geçeceğiz.

İletişimağının topolojisi çok basittir, her bir hastane için:
1) 10Mg/bits Ethernet: 

  • - Radiology Hall'leri için 
  • - Iris Sunucular için (2) 
2) 100Mg/bits Ethernet:
  • - Iris Sunucular için(2) 
  • - Canlandırma (Visualization) Sunucuları için 
  • - Geriye kalan hastaneler ve sağlık hizmetleri iletişimağının WAN'ına yönlendirici için.
Anlaşılabilir nedenlerden dolayı, radyolojik aygıt donanımı hastane iletişimağıyla doğrudan ilintili değildir. Linux sunucular görüntüleri işlemek, belgeliğe almak ve bunlara gereksinim duyan canlandırma istasyonlarına sunmak görevini üstlenmişlerdir.
Bir sunucuda
Belli bir hasta için çeşitli tanısalaygıtlar (modality) aracılığıyla X ışını incelemeleri yapılabilir. Inceleme bir radyolojik tanılamayoklamasıdır. Her bir tanılamayoklaması bir ya da daha çok sayıda taramalı ya da çekimli (shot) görüntüye sahip olabilir. İngilizce'de modality olarak adlandırılan yapı radyolojik görüntü üretme yeteneğine sahip olan ve bu amaçla X ışınlarından, ultrases'ten, NMR ve benzerlerinden yararlanan aygıt anlamına gelir.

Görüntüler alınır alınmaz, doğrudan sunucuya ulaştırılırlar. Sunucu görüntüyü okuyabilme ve hasta verilerini çekip canlandırma istasyonlarına yönlendirme ve diğer hasta verileriyle birlikte belgeliğe (arşiv) alma yeteneğine sahiptir.

Bir görüntünün belgeliğe (arşiv) alınmasından önce, veri bir "temizleme" ve bozmaksızın sıkıştırma sürecine gönderilir. Bugünlerde % 60 düzeyinde sıkıştırma sağlanabilmektedir. Daha da yüksek sıkıştırma oranları oluşturulabilir. Ancak, bu, belgeliğe alma ve daha sonra sıkıştırılmış verilerin açılması sırasında başarım (performans) düzeyini düşürür.

Yapılan sınamalara göre, 512x512x2 türünde bir görüntünün işlem başından bilgisayar ekranında görüntülenmesine dek ortalama olarak 0.3 saniye süre gereksinimi bulunmaktadır. Ortalama sözcüğünü kullanmamın nedeni bir incelemenin her zaman tek bir görüntüyle gerçekleştirilemeyebilmesindendir. Burada belirtilen ortalama değer donanım ve bilgi değerlendirme sürecinde kullanılan yöntemi değiştirerek daha da iyileştirilebilir.

St.John, günde 1,000 görüntü oluşturan 12 birimden oluşmaktadır. Bu, sunucuların işlemesi gereken veri tutarı hakkında bir bilgi verebilir. Sınama döneminde 6 birimin görüntü göndermesi durumunda Merkezi İşlem Birimi kullanımı %2 dolaylarına ulaşıyordu.

Bir istemcide
Bu kolay kesimdir, üç tür istemci bulunmaktadır:
  • SGI işistasyonları 
  • IRIS/Motif işistasyonları 
  • IRIS/Win95 işistasyonları 
SGI, sunuculardan "yansıyan" görüntüleri alır. Bu yoldan, radyolojistler günün görüntülerini alırlar. Bu istasyonlar ne bizimkiler ne de Linux olanlardır. İstasyonların 20 inçlik iki ekranı bulunmaktadır.

IRIS/Motif işistasyonları, tanılı canlandırma amaçları içindir. 4 taneye kadar ekrana destek verebilmekle birlikte bu an için 20 inç'lik iki tane ekrana sahiptirler. Veritabanı aramaları aşağıdaki biçimde özetlenebilir:

  • - Hasta Verileri 
  • - Tanılamayoklama Tarihi, Hasta doğum tarihi 
  • - Tanılama aygıtı 
  • - Patoloji 
  • - Anahtarsözcük 
IRIS/Win95 işistasyonları Motif istasyonlarıyla aynı işi görürler. Ama onlar varolan malzeme üzerine kurulurlar ve tanılama işini desteklemek için iyi olmakla birlikte tanılamanın kendisi için uygun değildirler.

Sonuç

Yazıyı bitirmek amacıyla söyleyebileceğim tek şey bu işletim sisteminin diğer işletim sistemleri kadar gelişmeye açık olduğu doğrultusundadır. Bir işletim sistemi yalnızca bir destektir, ve bu destek iyi ya da kötü olabilir. Çözümün başarısı, sistem ve uygulamanın birlikte iş görebilmesine bağlıdır.

Son zamanlarda, bir dergide birisi, bir sorunun çözümünün onun enbeğendiği işletim sisteminde sona erdiği düşüncesini yaymaya çabaladı. Ama, bizler, eğer iyi mesleksel bireylersek (profesyonel) diğer bireyleri neyin çalışıp çalışmadığı konusunda bir gazeteciden daha iyi bildiğimize ikna etmemiz gerekir.
Linux'la iyi eğlenceler...
Hoşçakalın
Manu


© 1998 Manuel Soriano
Bu sanal yörenin bakımı Miguel A Sepulveda tarafından yapılmaktadır.